foto: Maciej Żurawka

Położenie, powierzchnia

Park Narodowy "Bory Tucholskie" utworzono 1 lipca 1996 roku. Ochroną objęto powierzchnię 4 798 ha lasów, jezior, łąk i torfowisk. Park leży w północno-środkowej części kraju, w województwie pomorskim, powiat chojnicki, w największym w Polsce kompleksie leśnym: Borach Tucholskich. PNBT jest ważnym uzupełnieniem sieci obszarów objętych najwyższą formą ochrony przyrody w Polsce. Utworzenie w Borach Tucholskich parku narodowego ma na celu ochronę oligotroficznego krajobrazu sandrowego, jedynego tego typu w obecnie istniejących parkach narodowych w Polsce, a unikatowego w Europie.
Pierwotnie projektowano powołanie PNBT na powierzchni 13 tys. ha. Po licznych dyskusjach z samorządami lokalnymi zdecydowano o wytyczeniu granic na obszarze tzw. Strugi Siedmiu Jezior. W skład Parku weszły wyłącznie grunty Skarbu Państwa. Lasy, łąki i torfowiska wydzielono z obrębu Klosnowo Nadleśnictwa Rytel, natomiast jeziora z Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Użytkownikiem jezior było Gospodarstwo Rybackie w Charzykowach.
PNBT obejmuje część Zaborskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego w 1990 roku dla zachowania wybitnych walorów przyrodniczych i kulturowych południowej części Kaszub zwanej Ziemią Zaborską. O ochronę tego terenu wnioskowano wielokrotnie już od 1948 r. z uwagi na istnienie do końca lat siedemdziesiątych jednych z najwiekszych ostoi głuszca na Pomorzu.

Geologia i geomorfologia

Obszar Borów Tucholskich ukształtowany został przez lodowiec skandynawski podczas zlodowacenia bałtyckiego. Dominującą formą na tym obszarze są piaszczyste równiny sandrowe - Wielki Sandr Brdy - tworzone dzięki działalności erozyjno - akumulacyjnej wód roztopowych. Powierzchnie sandrowe urozmaicone są przez liczne wydmy, rynny polodowcowe i wytopiska. W okolicy jeziora Charzykowskiego zlokalizowano największe skupisko wydm śródlądowych w Borach Tucholskich. Najbardziej charakterystyczną cechą równin sandrowych są rynny polodowcowe o wydłużonym kształcie i przebiegu południkowym. Największą z nich o długości 17 km zajmują jeziora Charzykowskie, Karsińskie, Długie i Witoczno, położone w otulinie PNBT. Na terenie Parku dominują ubogie gleby bielicowe, pseudobielicowe i brunatne właściwe. W pobliżu jezior występują gleby murszowo-torfowe i torfowe.

Wody

Celem PNBT jest zabezpieczenie zestawu unikatowych typów ekosystemów charakterystycznych dla Pomorza, zwłaszcza ekosystemów jeziornych (jeziora lobeliowe, jeziora ramienicowe). Park znajduje się na obszarze zlewni Brdy. Przez otulinę przepływają rzeki: Brda, Chocina, Czerwona Struga (Kopernica) i Jarcewska Struga. Na terenie PNBT znajduje się ponad 20 jezior, w tym szczególnie cenne lobeliowe o kryształowo czystej wodzie (np. Gacno Wielkie i Małe, Nierybno, Głuche). Jeziora lobeliowe są oligotroficzne (jałowe), przeważnie kwaśne i niezwykle narażone na zanieczyszczenia. Osobliwością są także niewielkie jeziora dystroficzne (np. Kacze Oko, Rybie Oko), zwane także "sucharami", zawierające duże ilości związków humusowych. Na uwagę zasługuje Struga Siedmiu Jezior, położona na wschód od jeziora Charzykowskiego. Obszar PNBT pokrywa niemal całą zlewnię Strugi (3 680 ha). W jej skład wchodzą jeziora: Ostrowite (pow. 272 ha, gł. 45 m), Zielone (25 ha), Jeleń (48 ha), Bełczak (4ha), Główka (9 ha), Płęsno (46 ha), Skrzynka-Mielnica (30 ha). Przykładem jeziora ramienicowego jest Ostrowite o I klasie czystości wód.

Roślinność

Na terenie PNBT wyróżniono 37 zbiorowisk roślinnych. Dominują w Parku ekosystemy świeżych borów sosnowych m.in. z zimoziołem północnym w runie. Znaczne powierzchnie zajmują również bory chrobotkowe z dużym udziałem rzadkich gatunków porostów. Flora porostów liczy około 200 gatunków, z czego znaczny procent tworzą chrobotki (Cladonia), brodaczki (Usnea) i włostki (Bryoria). Niezwykle cennymi składnikami flory Parku są rośliny związane z jeziorami lobeliowymi: lobelia jeziorna, poryblin jeziorny i brzeżyca jednokwiatowa. Piaszczyste brzegi jezior lobeliowych porasta widłak torfowy i goździsty. Na brzegach innych jezior spotkać można interesujący gatunek atlantycki - kłoć wiechowatą. Torfowiska wysokie i przejściowe są siedliskiem dla turzycy bagiennej, rosiczki okrągłolistnej, długolistnej i pośredniej, przygiełki brunatnej, czermieni błotnej i innych. Dużym urozmaiceniem są śródleśne łąki, na których odnaleźć można m.in. nasięźrzał pospolity.

Zwierzęta

Na obszarze Parku stwierdzono występowanie 144 gatunków ptaków, w tym 108 lęgowych, m.in. żuraw, puchacz, bielik, gągoł i zimorodek. Symbolem PNBT jest głuszec - ptak, który jeszcze niedawno licznie występował w Borach Tucholskich, a szczególnie w Nadleśnictwie Klosnowo. W planach jest reintrodukcja tego kuraka na terenie Parku. Z dużych ssaków występują: jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, jenoty, wydry i borsuki. W roku 1978 na obszarze Strugi Siedmiu Jezior reintrodukowano bobra europejskiego, zwiększającego z roku na rok swoją liczebność. 25 gatunków ryb, 43 gatunki ssaków, 13 gatunków płazów i 6 gatunków gadów. Szczególną rolę w środowisku pełnią nietoperze: karlik większy, gacek brunatny, nocek duży, rudy i Natterera. W jeziorach Parku występują: sieja, sielawa, węgorz, okoń, lin, leszcz, różanka, koza, miętus. Płazy reprezentują: żaba trawna, moczarowa, ropuchy zielona i szara oraz traszki grzebieniasta i zwyczajna. Z gadów najliczniej występuje żmija zygzakowata.

Kultura materialna i turystyka

Nad jeziorem Charzykowskim i Karsińskim znajdują się ważne ośrodki turystyczne Borów Tucholskich. W ostatnich latach szczególnie rozwinęła się agroturystyka np. we wsi Swornegace. Rzeka Brda od lat jest znanym szlakiem kajakowym. Poza Brdą do uprawiania kajakarstwa doskonale nadają się Zbrzyca i Chocina. Charzykowy zasłynęły jako kolebka żeglarstwa śródlądowego w Polsce. Jezioro Charzykowskie ze swoimi licznymi zatoczkami jest niezwykle atrakcyjne dla żeglarzy latem i bojerowców zimą. Szlaki rowerowe pozwalają na dokładne zapoznanie się z urokami Borów Tucholskich. Przez teren Parku prowadzą znakowane szlaki piesze. Do najciekawszych pod względem przyrodniczo - kulturowym zaliczany jest czerwony Szlak Kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego, z Chojnic do Wiela. Leśne ścieżki poprowadzą turystę przez wsie i przysiółki Ziemi Zaborskiej. Zabory to stara nazwa historyczna odnosząca się do terenu położonego "za borami" patrząc z dawnych ośrodków władzy i administracji świeckiej czy duchownej. Historyczna Ziemia Zaborska obejmowała tereny starych parafii Brusy, Wiele i Czersk. Z czasem objęto nazwą równie starą parafię Swornegace, a współcześnie tylko w sensie etnograficznym także okolicę Dziemian i Lipusza. Mieszkańcy Ziemi Zaborskiej zwani są Zaborakami, Krebanami lub Krubaniami. We wsiach Swornegace i Męcikał zachowały się drewniane chaty kaszubskie. W miejscowości Chociński Młyn można podziwiać


źródło - Ministerstwo Ochrony Środowiska www.mos.gov.pl