Szlak im. Bartłomieja Nowodworskiego

Trasa:
Plaskosz -Miejski Rów - jez. Głęboczek - Tuchola (dworzec PKP-PKS) - miejsce straceń 1939 r. - Piszczek - Tuchola Rudzki Most - Świt - Piła-Młyn - Szumiąca - Dziuki (jez. Gwiazda) - Jez. Wielkie Cekcyńskie - Cekcyn, zn. żółte, 34 km

Szlak poświęcony pamięci Bartłomieja Nowodworskiego (ok. 1552­1624), kawalera maltańskiego, dworzanina Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy, wielkiego społecznika, fundatora m.in. 4 stypendiów dla uczniów z Tucholi w Akademii Krakowskiej oraz Kolegium zw. później Nowodworskiego. Prowadzi przez pd. - zach. fragment Borów Tucholskich, opodal malowniczego przełomu Brdy, zw. Piekłem. Na znacznej długości nadaje się tylko dla wędrówek pieszych. Jedynie odcinki: Plaskosz - Miejski Rów, Rudzki Most - Świt i Piła - Mlyn - Szumiąca prze­biegają prawie w cafości drogami leśnymi lub polnymi.

Szlak rozpoczyna się przy przyst. PKS Plaskosz (część m. Tuchola) i ok.400 m biegnie na zach. poboczem szosy z Tucholi przez Trzebciny do Tlenia. Przy drogowskazie „leśn. Wymysłowo 1" skręca w prawo, w drogę polną, a po ok. 200 m w lewo, by najbliższe 2 km, kierując się na pd. zach., prowadzić wśród pól i niewielkich zagajników sosnowych, skrajem malowniczej dolinki rz. Hozjanny oraz łąk rozciągających się wokół jez. Trzcionek.

Przyjmując kierunek pd. droga przekracza (2,5 km) szosę w Miejskim Rowie (część m. Tuchola). Mijamy z lewej kapliczkę Matki Boskiej i idziemy za znakami ul. Podmiejską, wśród wiejskiej zabudowy, pomiędzy pagórkami morenowymi (z lewej) i doliną Hozjanny, a następnie jez. Głęboczek (z prawej). Mijamy zespół sportowo-rekreacyjny OSiR (nad jeziorem kąpielisko strzeżone) i skręcamy w lewo, by asfaltowym deptakiem opodal zajazdu „Michałko" osiągnąć ul. Warszawską (4 km). Skręcamy w nią w prawo (krótki odcinek towarzyszą nam zn. zielone ­trasa 1), a po ok. 500 m w lewo, w ul. Nowodworskiego. Kierując się za znakami na pd., mijamy z prawej Szpital im. Jana Jonstona (wzniesiony w 1895 r. jako Szpital św. Elżbiety), a dalej fragmenty obwarowań miejskich (X111-XIV w.), z lewej natomiast zespół obiektów znanego w kraju Technikum Leśnego (prowadzącego hodowlę sokołów dla łowiectwa). Przecinamy ul. Świecką i za kościołem modernistycznym z 1939 r. skręcamy w lewo, by deptakiem osiągnąć po ok. 250 m ul. Bojowników. Skręcamy w nią w prawo i zaraz osiągamy dworzec PKP-PKS (5,5 km).

Z dworca zn. żółte biegną najpierw (wraz z zielonymi i niebieskimi) 200 m ul. Kolejową na pd. wsch., następnie w lewo krótką ul. Chopina i opodal pomnika-mauzoleum osiągają ul. Świecką. Skręcamy w prawo (szlak zielony biegnie dalej na pn. ul. Karasiewicza). Mijając cmentarze: żołnierzy radzieckich i parafialny (na którym pochowano m.in. ks. Józefa Wryczę) ul. Świecką idziemy w kierunku pd.- wsch. Odcinkami towarzyszą nam znów zn. niebieskie i zielone. Za przejazdem kolejowym linii Chojnice - Laskowice - Działdowo skręcamy w prawo skos do sosnowego lasu (7 km).

Idziemy ok. 300 m skrajem wysokopiennego lasu, a potem trawiastą dróżką biegnącą wkrótce równolegle do płynącej w głębokiej dolinie bagnistej strugi Kicz i dochodzimy do miejsca straceń mieszkańców Tucholi i powiatu tucholskiego (7,5 km). Tu dochodzą również zn. zielone.

Mijamy następnie budującą się oczyszczalnię ścieków dla miasta Tucholi i trawiastą drogą, wysokopiennym lasem sosnowym z dębiną i jałowcem idziemy ok. 1 km wysoczyzną, równolegle do meandrującej z prawej strugi Kicz. Kierując się za znakami dochodzimy do przebiegającego równoleżnikowo duktu i skręcamy weń w lewo, by po 100 m skręcić w prawo, w drogę leśną biegnącą zagajnikiem sosnowym wśród szpalerów brzóz. Odtąd aż do Rudzkiego Mostu towarzyszą nam zn. zielone.

Przy rozwidleniu dróg (9,6 km) kierujemy się tym razem w lewo i wędrujemy nadal przez las na pn. wsch. Wkrótce las kończy się. Piaszczysta droga biegnie teraz opodal kilku gospodarstw lekko pofałdowanym terenem. Dochodzimy ponownie do ul. Świeckiej (opodal campingu WPT „Brda" i restauracji „Pod Jeleniem") w Rudzkim Moście, dzisiejszej dzielnicy Tucholi.

Skręcamy w prawo (11 km) i przechodzimy przez Brdę. W odległości ok. 200 m od mostu w górę rzeki znajduje się w nurcie Brdy stożkowy głaz narzutowy zw. Kamieniem Jagiełły (obw. 7,8 m, dł. 2,5 m), rzadko spotykany kwarcyt z żyłą łupku biotytowego - granit rapakiwi. Idzie teraz ok. 200 m skrajem drogi mijając z prawej tartak. Tuż za jego zabudowaniami skręcamy w prawo, na ścieżkę śródleśną, następnie wkraczamy na drogę leśną prowadzącą przez las wysokopienny do leśnictwa Świt. Droga wije się lekko, przybliżając dwukrotnie do toczącej sw wody Brdy, płynącej w głębokiej dolinie sandrowej. W niedalekiej odległości od tartaku otwiera się malowniczy widok na rzekę i łąki nadbrdziańskie. Monokulturze sosnowej towarzyszą kilkakrotnie szpalery brzóz, gdy droga opada w swej końcowej partii ku dolinie Rudy, także świerk' pomnikowe dęby. Z lewej ukazują się rozległe mokradła, którymi płynie struga Ruda (biorąca swą nazwę od rdzawego osadu na wodzie), uchodząca kilkaset metrów dalej do Brdy.

Przekraczamy drewniany mostek na strudze i skręcamy w praw (13,8 km), by wraz z niebieskim Szlakiem „Uroczysk Brdy" (trasa 7) b tonowym mostem osiągnąć zach. brzeg Brdy.

Zaraz za mostem skręcamy w lewo, w polną drogę biegnącą na pd Zn. niebieskie prowadzą natomiast drogą na wprost do Tucholi. Przy drodze tej rośnie kilka zabytkowych dębów i lip. Nasza droga wije się pnie nieco pod górę na skarpę nadbrdziańską. Mijamy samotne gospodarstwo i wkraczamy do lasu. Obok sosny króluje tu również dąb i brzoza. Po kilkuset metrach skręcamy pod kątem ostrym w lewo (15 km) Uwaga: znak na dębie, drugi na brzozie!) w drogę biegnącą na wsch Opada ona jarem ku polanie nad Brdą. Kierujemy się teraz za znakiem w prawo i zanurzamy w alejkę brzozowo-świerkowo-dębową, która wkrótce wkracza na wysoką skarpę i biegnie dalej dębiną oraz piękny wysokopiennym lasem mieszanym, niemal równolegle do Brdy, nad którą króluje olcha, nieodstępna jej towarzyszka.

Rzeka wcina się głęboko w warstwy czwartorzędu, tworząc malowniczy przełom - uroczysko zw. Piekłem. Liczne głazy w korycie rzeki, pochodzące zapewne z rozmytej przez wody sandrowej gliny morenowej, stanowiły do czasu uruchomienia hydroelektrowni w Koronowie znaczne niebezpieczeństwo dla ruchu tratew czy kajaków (w środku rzeki bliżej prawego brzegu głaz zw. Owczarzem, a 1,5 km dalej mniejszy, o odcieniu czerwonym określany mianem Czerwony).

Po około 2 km droga opuszcza las i biegnie wśród pól. Na rozwidleniu (18 km) skręcamy w lewą odnogę (znak u rozstaju na wierzbie białej) mijając samotne gospodarstwo drogą prowadzącą w dół ku rzece osią; gamy kolonię Piła (Piła-Młyn) oraz drogę z Gostycyna do Zamrzenicy.

W Pile na Szumionce znajdował się niegdyś młyn wodny o czterech gankach i tartak, a w pobliżu prymitywne szyby węgla brunatnego „Olga" i „Buko". Warstwy wydobywanego tu węgla dochodziły do 3,80 m grubości. Na skutek zalewania kopalni wodą z końcem II wojny światowej zaprzestano jego wydobywania.

Skręcamy w lewo (18,5 km) i przekraczamy mostem Brdę. Nieco powyżej mostu, w górę rzeki, wpada kaskadą do Brdy struga Szumionka (Szumiąca), wypływająca z Jez. Wielkiego Cekcyńskiego, niosąca także wody uchodzącej do niej Bursztynicy, biorącej początek w błotach koło Płazowa.

Za mostem brukowana droga prowadzi lekko pod górę. Z lewej dochodzi droga ze Świtu i zn. niebieskie Szlaku „Uroczysk Brdy" (trasa 7). Mijamy kapliczkę przydrożną i ok. 200 m idziemy wraz ze szlakiem niebieskim, który następnie skręca drogą bitą do Zamrzenicy na pd.

My natomiast wkraczamy na piaszczystą drogę gruntową, biegnącą lasami sosnowymi na wsch. Wijąc się prowadzi ona najpierw lasem wysokopiennym, następnie młodnikiem, a potem w rejonie Wilczych Dołów zagajnikiem w lekko pofałdowanym terenie. Po ok. 3,5 km osiąga drogę bitą z Zamrzenicy. Idziemy nią krótki odcinek i zaraz kierujemy się za znakami w lewo ku leśnictwu Wandowo. Tu szlak skręca w prawo i opadając ku Szumionce prowadzi kilkaset metrów łąką, a przy młynie osiąga drogę z Chojnic do Świecia (23,5 km) i osadę Szumiąca.

Szumiąca była dawniej osadą młyńską, w której znajdowala się również karczma i leśnictwo.

Skręcamy w lewo, przekraczamy strugę Szumionkę i po przejściu 100 m dalej kierujemy się w prawo, polną drogą wysadzaną robinią akacjową na pn. Mijamy w pewnym oddaleniu zarastające, rynnowe jez. Dziuki (pow. 6 ha) i wkrótce osiągamy zagajnik sosnowy. Po jego przejściu zobaczyć możemy z prawej taflę jez. Gwiazda (pow. 53 ha, dł. 2,2 km). Droga biegnie teraz lekko pofałdowanym terenem wśród pojedynczych brzóz, opodal kilku gospodarstw części wsi Płazowo: Stare i Nowe Dziuki.

Osada Dziuki, zw. również Białe Błoto, założona w 1789 r., w następnych latach podzielona została na Stare i Nowe Dziuki.

Osiągnąwszy skrzyżowanie dróg (26 km) skręcamy w prawo na wsch. Wkrótce drewnianym mostkiem przekraczamy strugę łączącą jez. Miały (pow. 18 ha) z jez. Gwiazda. Mijamy zespół domków rekreacyjnych, samotne gospodarstwo i polaną śródleśną skrajem zagajnika sosnowego docieramy do zbiegu dróg (27 km). Skręcamy w prawo (Uwaga na znaki umieszczone na kamieniach!) i zaraz potem w lewo, po czym przechodzimy mostkiem nad Szumionką, tączącą Jez. Wielkie Cekcyńskie (pow. 121 ha, dł. 4235 m, szer. 485 m, głęb. do 25 m) oraz Jez. Drzycimskie (pow. 42 ha, głęb. do 9 m). Po 250 m kierujemy się znowu w lewo, w wysokopienny las porastający pd. brzegi Jez. Wielkiego Cekcyńskiego.

Odtąd aż do samego Cekcyna szlak biegnie wsch. skrajem jeziora, najpierw krótki odcinek wysokopiennym lasem sosnowym, z podrostami dębów, później sosnowym zagajnikiem przetykanym wysokimi jałowcami, a następnie częściowo ścieżkami wijącymi się na wysokiej skarpie nadjeziornej lub u jej podnóża, tuż przy lustrze wód jeziora. Skarpę na znacznych odcinkach porastają drzewa i krzewy grabu zwyczajnego ,i oraz brzozy brodawkowatej i omszonej. Fragmentami zn. żółte prowadzą również skrajem pól uprawnych. Z uwagi na gliniaste podłoże w - okresie deszczów odcinek ten jest trudny do przebycia.

Przed wsią Cekcyn szlak zbliża się znów do samego brzegu jeziora i biegnie najpierw ścieżynką wśród krzewów, potem deptakiem - alejką asfaltową, by u pn. krańca jeziora skręcić w prawo (32 km), na drogę bitą prowadzącą do wsi z Tucholi.

Pokonując lekkie wzniesienie (z prawej restauracja „Cis" z parkingiem) dochodzimy do ul. Okrężnej. Skręcamy w prawo i zaraz w lewo w ul. Cisową, którą (vis a vis przyst. PKS) osiągamy ul. Główną. Skręcamy znów w prawo i wkrótce w lewo w ul. Szkolną. Mijamy budynki Urzędu Gminnego i Gminnego Ośrodka Kultury i obok szkoły podstawowej kierujemy się w lewo na pn. Schodami dochodzimy ponownie do ul. Głównej. Przekraczamy mostkiem strugę Popówek i ul. Dworcową, mijając z  prawej Ośrodek Zdrowia z apteką, podążamy w kierunku pn.-wsch. ok. 800 m. Przed przejazdem kolejowym linii Chojnice - Laskowice -  Działdowo skręcamy w prawo w ul. Kolejową i wkrótce osiągamy st. PKP Cekcyn, przy której kończy się szlak żófty (34 km).